Ngôi nhà đầu tiên là nhà bằng tranh vách đất nằm chơ vơ giữa cánh đồng quạnh hiu. Tôi nhớ, khi cha vắt tranh để lợp nhà, tôi mới chỉ là con bé tầm năm, sáu tuổi tha thẩn chơi bên cạnh và ngủ gục luôn trên những tấm tranh đó lúc nào chẳng hay. Những ngày mưa, nhìn mưa rơi và hứng những giọt tí tách trong veo, tinh khiết từ trên mái tranh rơi xuống lòng bàn tay sau đó chậm rãi luồn qua kẽ tay rồi biến mất chỉ để lại một bàn tay ẩm ướt chính là thú vui của tôi ngày ấy. Gia đình tôi có sáu người chen chúc nhau trên một tấm phản đặt giữa nhà. Tấm phản ấy vừa dùng để ăn, ngủ và tiếp khách. Một buổi chiều nhập nhoạng, cả nhà đang ngồi ăn cơm trên đó thì phản sập, cây đèn dầu tắt, bóng tối ngập đầy không gian, ngập kín cả lòng người. Ngoài kia đồng ruộng đang dậy lên tiếng rền rĩ của ếch nhái và tiếng gió thao thiết thổi vào màn đêm hun hút…
Ngôi nhà thứ hai là nhà ngói một gian nền đất. Dù có ngã từ trên giường xuống cũng chẳng hề hấn gì vì ngày mưa nó nhớp nháp, ẩm ướt, ngày nắng nền đất cũng rất mềm và mát. Trong nhà chỉ đặt đúng hai chiếc giường, ở giữa là một lối đi nho nhỏ, vừa đủ để bày một mâm cơm. Thức ăn quen thuộc nhất của mỗi bữa ăn là một bát canh rau tập tàng và chén nước mắm. Cha một mình đi bổ củi cho những nhà giàu có trong nông trường bằng chiếc búa mòn vẹt. Tới khi chiếc búa cũ càng không còn bổ củi được nữa thì ông bỏ nghề. Cái nghề đó nuôi cả gia đình sáu người đi từ quê vào mảnh đất Tây Nguyên mà chẳng đem theo nổi vật gì có giá trị, chỉ có hy vọng về một cuộc sống sáng sủa hơn trong những ngày đói kém. Và dưới ngôi nhà ấy, bốn chị em vẫn chụm đầu vào nhau học chung dưới một ngọn đèn dầu tù mù, ánh sáng chỉ chiếu được một vùng nhỏ nhoi.
Ngôi nhà thứ ba rộng nhất, ba gian và nền đã được đổ xi măng. So với hai ngôi nhà trước thì nó chính là thiên đường. Và cũng trong ngôi nhà ấy, chị em tôi đã được học dưới ngọn đèn điện sáng trưng thay thế cho ngọn đèn dầu quen thuộc. Tôi vẫn nhớ ngôi nhà được mua về và dựng lên vào một ngày tháng chín cách đây gần hai mươi năm khi tôi bắt đầu lên lớp chín. Gần hai mươi năm mình nó chống chọi với cái gay gắt của ngày nắng, với cái khắc khoải của ngày mưa. Đến bây giờ nó đã già nua và không còn che mưa che nắng được nữa. Nó rời đi cũng vào một ngày mưa tháng chín. Bầu trời hôm đó nặng trĩu như nỗi niềm của con người. Nhìn những tấm hình chụp ngôi nhà được dỡ xuống từng thứ, từng thứ một đến khi chỉ còn cái nền nhà trơ khấc, lòng tôi lại dậy lên một nỗi bồi hồi, cứ hẫng đi vài nhịp như đang tạm biệt cố nhân, một cuộc chia tay không hẹn ngày gặp lại.
Từ dưới những ngôi nhà ấy, tóc cha mẹ đã bạc dần theo năm tháng, đường ruộng mấp mô vẫn còn in rõ dấu chân cha mẹ cố bấm xuống để vững bước mà đi khi trên vai đang gồng gánh cả đàn con thơ dại. Thỉnh thoảng tôi vẫn còn ám ảnh với tiếng thở dài của mẹ, tiếng thở dài như chất chứa cả một đời nhọc nhằn, nghe mặn chát vị mồ hôi của sự lo toan. Thỉnh thoảng tôi vẫn nhớ đến những trận đòn của cha, những lần ông vì mệt mỏi với cuộc mưu sinh quá mà sinh khắt khe, ngược ngạo với gia đình.
Từ dưới những ngôi nhà ấy, bốn chị em tôi cứ thế lớn lên trong thiếu thốn mọi bề, như cây cỏ mọc hoang ngoài cánh đồng trải rộng, hút gió trước cửa nhà suốt năm vẫn luôn xanh. Chị em tôi đã âm thầm kiên cường mà chống chọi với khó khăn, với đắng cay, với những mặn mòi của mồ hôi và cả nước mắt để sống và vươn lên. Từng mảng ký ức cứ xô nhau trở về: những ngày đi mò trai, bắt ốc, bắt cá, bắt cua; những ngày đi lấy củi, mót cà phê trên rẫy; những ngày đi làm thuê đến khô rạc cả người, những ngày đi bán từng bó rau để kiếm tiền mua sách vở, những ngày dù trời có rét cắt da cắt thịt vẫn phong phanh chiếc áo mỏng đi giữa đồng để trông mấy chú bò chậm rãi gặm cỏ… Đã có những ngày, những ngày như thế. Bốn chị em ai cũng đã trải qua. Cũng có lúc nhụt chí, chùn chân, việc học hành trở nên quá đỗi mong manh. Nhất là vào những ngày mưa, đường trơn trượt, lầy lội, bùn ngập tới đùi mà cũng chẳng có lấy nổi một chiếc xe đạp để đi tới trường, quần áo quanh năm chỉ có vài bộ, tiền đóng học cứ hẹn lần hẹn lữa với thầy cô… Nhưng thật may chẳng ai bỏ học nửa chừng, cứ thế mà nhìn nhau, cứ thế mà bước đi rồi cũng qua được một thuở học hành có thể coi là trọn vẹn.
Nhờ vậy, bây giờ ngôi nhà thứ tư mới có. Ngôi nhà xây kiên cố tuy nhỏ nhắn thôi nhưng là kết quả của những nỗ lực, những nỗi buồn, những bươn chải, những thăng trầm của mẹ của cha của chị của em. Dưới ngôi nhà mới, tôi có thể bình lặng mà ngắm kỹ những đêm trăng, nghe gió xào xạc ngoài bãi ngô trước nhà, nhìn những búp chè tươi nõn nà được tắm đẫm ánh sương đêm và đang rung rung theo từng cơn gió thoảng vào mỗi bình minh ngập tràn ánh nắng. Và những lúc không được về nhà, tôi sẽ không còn phải lo lắng vì gió luồn qua bức ván rét buốt khi mùa đông, cũng không nghe lòng thấp thỏm nhà dột tứ tung mỗi lần mưa tới.
Tôi chỉ hy vọng bây giờ và về sau trong ngôi nhà mới sẽ bớt đi thất vọng, muộn phiền, khốn khó để thêm lên hy vọng, niềm vui và bình yên. Tôi chỉ mong sau một đời vất vả, lo toan, từ giờ cha mẹ đã có thể an lòng mà nghe nắng nghe mưa dưới một mái nhà chắc chắn… Và, những ngôi nhà không chỉ đơn giản để che nắng mưa, chúng đã trở thành ký ức, thành nỗi nhớ niềm thương, thành tri kỉ của các thành viên trong gia đình.
Theo Kiến Trúc & Đời Sống số 196